خاورمیانه جدید چگونه خواهد بود؟ (قسمت اول)

در کتاب ها و مجلات علوم سیاسی دنیا وقتی می خواستند نمونه هایی از سنت، استبداد و جوامع ساکن و راکد را نام ببرند، همگی یادی از خاورمیانه می کردند. خاورمیانه ای که اکثر حکومت های آن هنوز سلطنتی، تک حزبی یا دیکتاتوری هستند و در آن رای مردم چندان محلی از اعراب ندارد! در چند ماه اخیر اما، سرانجام موج تغییرات به این منطقه هم رسید. سرانجام مردم مشت ها را گره کردند و علیه حاکمان و حکومت های فاسد و مستبد خود شوریدند. سرانجام ملت ها خواستار تغییرات اساسی شدند و برای این خواسته خود حاضر به پرداخت هزینه. حتی اگر قیمت آن به بهای خونشان تمام می شد. وقتی چنین تغییراتی به وقوع پیوست کشورها و گروه های مختلف هر کدام به فرا خور منافع و دیدگاه های خود آن را تفسیر کردند و عنوانی بر آن گذاشتند. جمهوری اسلامی آن را ادامه انقلاب خود خواند و نامش را بیداری اسلامی گذاشت: بیداری علیه منافع مستکبران عالم و در راستای سیاست ها و اهداف خود. آمریکا و کشورهای اروپایی آن را نتیجه جذابیت مدل های حکومتی خود دانستند و با صدای بلند جنایات و سرکوب مردم توسط حاکمان را محکوم کردند و با خوشحالی برای مخالفان سوت و دست زدند. اکنون اما پس از به گُل نشستن بهار در سرزمین های عربی، زمان مناسبی است که آینده خاورمیانه را مورد بررسی قرار دهیم. آیا خاورمیانه جدید همان خواهد شد که مسئولان جمهوری اسلامی منتظرش هستند؟ به طوری که جبهه ای واحد علیه غرب و ایالات متحده شکل گیرد؟ آینده امنیتی و سیاسی اسرائیل در این منطقه چه خواهد شد؟ برای پاسخ یه این سوالات شرحی از اوضاع سیاسی خاورماینه الزامی است. خاورمیانه قبل از آنکه بهار عربی فرا رسد، مجموعه ای بود از کشورهایی با ثروت نفتی، حکومت های غیر مردمی و گسل ها و شکاف های پیدا و پنهان در روابط دیپلماتیک. شاید سه مسئله اصلی و مرتبط با هم در این منطقه عبارت باشند از: اختلاف میان شیعه و سنی، وجود اسرائیل و تهدیدات آن و منابع عظیم نفت و گاز در آن. این سه پدیده هر کدام به نوعی با دیگری در هم تنیده است و در این میان بازیگر فرامنطقه ای چون ایالات متحد با دستکاری در هر سه ی آنها سعی در حفظ منافع و جایگاه سیاسی خود داشته است. از نظر منابع انرژی 63 درصد از منابع نفتی جهان در این منطقه واقع شده است. همچنین ایران و عربستان بیشترین تولید کننده نفت در این منطقه هستند. به طوری که بر اساس آمار سال 2011 سهم عربستان سعودی 12.8 درصد و ایران 5.6 درصد در بازار نفت جهان می باشد. به این ترتیب می توان گفت این منطقه از لحاظ انرژی برای کشورهای صنعتی بسیار مهم و استراتژیک است. علاوه بر آن خلیج فارس به عنوان شاهراه انتقال انرژی دنیا شناخته شده است. از لحاظ روابط دینی، منطقه به یک دوقطبی گرفتار است. از یک طرف کشوری مثل عربستان که مناطق مقدسی را در خود جای داده اند سعی در ایفای نقش مدیریت و زعامت دینی مسلمانان را دارند و از طرف دیگر ایران شیعی رهبر خود را ولی امر مسلمین جهان می شمارد. اگر اختلافات و تضادهای بین اهل سنت و شیعه را در عراق، بحرین و سوریه را هم به این معادلات اضافه کنیم اوضاع پیچیده تر خواهد شد. به نظر می رسد افروختن آتش اختلاف میان شیعه و سنی برای انحراف تمرکز و انرژی کشورهای مسلمان بر روی مسئله فلسطین برای اسرائیل و حامیانش مطلوب باشد. در واقع هدف این دسته از کشورها تغییر دوگانه اسرائیلی- مسلمان به شیعه - سنی است. تغیبری که پس از صلح اعراب با اسرائیل، هم پیمانی آمریکا با آنها و روی کار آمدن گروه های تندرو سنی تا حدی به منصه ظهور رسید. سومین گره کور در خاورمیانه ماجراجویی و حضور رژیمی به نام اسرائیل است. کشوری که از بدو تأسیس خود جنجال و غوغا به پا کرده است و هر روز با عربده کشی و نشان دادن چنگ و دندان برای کشوری دیگر به حیات خود ادامه می دهد. داستان این رژیم و نسبتش با دیگر کشورهای خاورمیانه داستانی طولانی و غم انگیز است. در منفور بودن اقدامات و بی پایه بودن نفس وجود این کشور در میان مردم خاورمیانه شکی نیست. در طی 30 سال اخیر ایران به عنوان سردمدار مبارزه و رویارویی با اسرائیل در منطقه بوده است و با بسط نفوذ خود در لبنان و سوریه این جبهه را تقویت کرده است. چنین نقشی باعث محبوبیت ایران در میان مردم منطقه و جذابیت شیعه به عنوان یکی از مذاهب اصلی و پویای اسلام در میان اعراب و مردم جهان شده است. ارائه چنین تصویری از خاورمیانه می تواند برای پیش بینی تعاملات و اتفاقات آتی در این منطقه مهم راهگشا باشد. ادامه دارد....