اسلام و مدرنیته (خلاصه سخنرانی آرش نراقی)

مشکلات مسلمانان در دنیای مدرن را می‌توان به 4 دسته طبقه بندی کرد، این طبقه‌بندی بر مبنای 4 جزء اصلی هر دینی است:1- احکام و شریعت: در هر دینی برای تنظیم مناسبات و رفتارهای بیرونی احکامی وضع شده است. قسمتی از احکام را که مربوط به رابطه بین انسان و خداوند است احکام عبادی و قسمتی را که مربوط به رابطه با دیگر انسان‌هاست معاملات می‌نامند. پاره‌ای از مشکلات در همین حوزه است. یعنی مشکلات حقوقی اسلام و دنیای مدرن. از قبیل حرام بودن ربا در بانکداری یا حجاب در بعضی کشورهای غربی. این مشکلات ساده‌ترین و کم اهمیت‌ترین تضاد بین اسلام و دنیای مدرن است.2- اخلاقیات: مجموعه احکام سامان‌دهنده باطن اعمال را اخلاقیات می‌گویند. درباره چنین تضادی می توان از تعارض قناعت در جامعه سرمایه داری نام برد. در این جوامع مصرف‌کرایی یک فرهنگ اساسی است و این با اخلاق قناعت پرور ناسازگار است.3-عقاید دینی: الهیات دینی تصویری از عالم و جایگاه انسان در آن به دست می‌دهند. دراین‌باره می‌توان عقیده درباره منشاء خلقت انسان و تعارضش با تئوری داروین را مثال زد.4-  رابطه با خداوند: اما مهم‌ترین چالش دین در دنیای جدید در این حوزه است. مهم‌ترین نقش دین برقراری رابطه انسان با خداوند است. خطر اصلی این است که مسلمانان دیگر از دریچه اسلام به عالم ماوراء راه نبرند. خداوند سه آیه مهم برای برقرای ارتباط با آدمیان دارد. به تعبیر دیگر سه پنجره برای نظاره‌ی عالم مافوق طبیعت به روی انسان گشوده شده است. - یکی طبیعت است. آیات گوناگون در قرآن برای توجه به خلقت کوه، زمین، شتر و ... بر همین مبناست.- خود آدمی: در حدیث است که هر که خود را بشناسد خداوند را شناخته است. یعنی آدمی با خودنگری می‌تواند به خداوند راه برد.- کلمه: سخن گفتن خداوند با موسی (ع) از همین نوع است. خداوند در کلام خود را متجلی می‌کند.ما در جهانی زندگی می‌کنیم که تمام این پنجره‌ها را غبار پوشانده است. علم جدید تصویری از عالم می‌دهد که دیگر قدسی و رازآمیز نیست. طبیعت شده است موضوع اکتشاف علمی و نه راه شناخت خداوند. تصویری که از انسان ارائه می‌شود هم کاملا یک لایه ویک رویه است. درباره کلام هم پژوهش‌های علمی جدید ان را عاری از قداست کرده است.به تعبیری در دنیای جدید خداوند در کسوف است. برای ما آدمیان حضور او به آسانی مشهود نیست. این چالشی مهم برای هر دین در دنیای امروز است که بتواند برای مومنان خود درک و حضور خداوند را میسر کند. بنابراین هر دینی برای همزیستی با مدرنیته باید بتواند در ساختار معنوی دنیای نو رهنمون انسان به سوی خداوند باشد.