تداوم مفهومی به نام ایران

از آنروزها که بنزین لیتری 60 تومان بود، روزی را بیاد می آورم که در اتوبوس  خط واحد پشت سر راننده نشسته بودم و خوشمزگی های وی با دوست کنار دستیش را، که با الفاظی نه چندان شنیدنی همراه بود می شنیدم. به یاد ندارم چه شد که ناگاه شروع به افاضه کردن کرد و درسهایی از تاریخ برای همراهش ارائه کرد که آری: همین آخوندها بودند که حسین و محمد و ابالفضل را به ما یاد دادند، بعدش هم که عربها آمدند ایران را گرفتند، بعد از اونها دوره آریاییها شد و آخر سر هم رضا شاه اومد. اولین بار بود که در عالم نوجوانی با این مساله مواجه شدم که هر کسی تصویر ذهنی خودش را از هویتش دارد و دریافتم که الزاما آدمهای اطرافم از اینکه سرگذشت مردمشان چه بوده آگاهی ندارند و هر کس نسخه خودش و تصورات و تخیلات خودش را در مورد گذشته ملتش دارد.  اینکه آن فرد اطلاعات درستی نداشت برام عجیب نبود، اما بعدا تعجب کردم وقتی فهمیدم تحصیلکردگان ما در سطوح عالی هم وضعیت چندان خوبی در مورد آگاهی از هویت و گذشتنشان ندارند و دانستم که اکثرمان مصداق ان هم الا یظنون هستیم. این مساله آگاهی نسبت به هویت و گذشته امر بسیار مهمی است.این آگاهی درست باشد و یا نادرست سهم بسیار بزرگی در احساس هویت، احساس ارزشمندی کشور و ملت، احساس تعلق آحاد به ملت، امکان بسیج ملی، امکان بوجود آمدن عزم ملی و میزان تعهد آحاد جامعه نسبت اهداف و آرمانهای ملی دارد. مثلا وقتی از لاشه به جا مانده امپراطوری عثمانی ترکیه سر بر می آورد، کشوری که تازه شکل گرفته و هویتش معلوم نبود، در ترکیه اقدام به هویت سازی بطور گسترده می شود. و البته در این راه خیلی  اهل مسامحه نبودند و آنقدر پیش رفته اند که تمدنهای بشری را جملگی نشات گرفته از اقوام ترک اعلام کردند. نمونه دیگر را شاید بتوان در سریالهای به نسبت جدید الظهور کره ای و ارائه تصویری جعلی از یک ملت پیشرفته قدیمی دید. اما این آگاهی از هویت برای یک ملت در مورد همه اقشار یکسان نیست......... از آنروزها که بنزین لیتری 60 تومان بود، روزی را بیاد می آورم که در اتوبوس  خط واحد پشت سر راننده نشسته بودم و خوشمزگی های وی با دوست کنار دستیش را، که با الفاظی نه چندان شنیدنی همراه بود می شنیدم. به یاد ندارم چه شد که ناگاه شروع به افاضه کردن کرد و درسهایی از تاریخ برای همراهش ارائه کرد که آری: همین آخوندها بودند که حسین و محمد و ابالفضل را به ما یاد دادند، بعدش هم که عربها آمدند ایران را گرفتند، بعد از اونها دوره آریاییها شد و آخر سر هم رضا شاه اومد. اولین بار بود که در عالم نوجوانی با این مساله مواجه شدم که هر کسی تصویر ذهنی خودش را از هویتش دارد و دریافتم که الزاما آدمهای اطرافم از اینکه سرگذشت مردمشان چه بوده آگاهی ندارند و هر کس نسخه خودش و تصورات و تخیلات خودش را در مورد گذشته ملتش دارد.  اینکه آن فرد اطلاعات درستی نداشت برام عجیب نبود، اما بعدا تعجب کردم وقتی فهمیدم تحصیلکردگان ما در سطوح عالی هم وضعیت چندان خوبی در مورد آگاهی از هویت و گذشتنشان ندارند و دانستم که اکثرمان مصداق ان هم الا یظنون هستیم. این مساله آگاهی نسبت به هویت و گذشته امر بسیار مهمی است.این آگاهی درست باشد و یا نادرست سهم بسیار بزرگی در احساس هویت، احساس ارزشمندی کشور و ملت، احساس تعلق آحاد به ملت، امکان بسیج ملی، امکان بوجود آمدن عزم ملی و میزان تعهد آحاد جامعه نسبت اهداف و آرمانهای ملی دارد. مثلا وقتی از لاشه به جا مانده امپراطوری عثمانی ترکیه سر بر می آورد، کشوری که تازه شکل گرفته و هویتش معلوم نبود، در ترکیه اقدام به هویت سازی بطور گسترده می شود. و البته در این راه خیلی  اهل مسامحه نبودند و آنقدر پیش رفته اند که تمدنهای بشری را جملگی نشات گرفته از اقوام ترک اعلام کردند. نمونه دیگر را شاید بتوان در سریالهای به نسبت جدید الظهور کره ای و ارائه تصویری جعلی از یک ملت پیشرفته قدیمی دید. اما این آگاهی از هویت برای یک ملت در مورد همه اقشار یکسان نیست. آگاهی برای اقشار پایین جامعه از نظر سطح سواد شامل کلیات می شود. این اقشار مخاطب انواع غلوهای حکومت و گروههای فکری خاص هستند و نوعا زود تر اثر می پذیرند. از میان اقشار جامعه طبق معمول اقشار بالای جامعه سطح خودآگاهیشان از همه مهمتر است. آنها که صدایشان بلندتر و اثر گذاریشان در امور جامعه بیشتر است. آنها که کتاب و نمایشنامه می نویسند و می خوانند و شعر می گویند و فیلم می سازند و راس سازمانهای مهم خصوصی و عمومی قرار می گیرند و می توانند تحرک اجتماعی ایجاد کرده و آن را رهبری کنند.  از میان این اقشار است که هر از گاهی افرادی پیدا می شوند که متاثر از شرایط جامعه، رشد جامعه، گذشته و سرمایه های جامعه و در کل امکاناتی که گذشته و حال جامعه شان در اختیارشان قرار داده است، به بالاترین سطح خودآگاهی نسبت به جامعه شان می رسند و آنهایند که سرآغاز تحولات بزرگ جامعه می شوند. به عبارتی جامعه برایند خودآگاهیش را در افرادی متجلی می سازد و این افراد با این خودآگاهی که کسب کرده اند نسبت به مسائل ملی، سبب شکوفایی جامعه می شوند. نمونه اینها امثال خمینی ها هستند که در زمان اوج قدرت شاه ظرفیتهای جامعه و ضرورتهای جهان امروز را به مدد قدرت فکر بالای خود درک کرده اند و امثال شریعتی ها هستند که با مدد از نبوغ خود برای بزرگترین دردهای جامعه  طرح مساله و ارائه راه حل کرده و روشنگر راه نسلهای بعدی روشنفکران شده اند. نمونه ای نزدیکتری از این خودآگاهی نیز وجود دارد که سر منشا تحولات بزرگ امروز جامعه شده اند و نشان دادند که اگر به بند کشیده شوند هم، باز خودآگاهی ملی قشرهای بالای جامعه است که تعیین کننده تحولات جامعه است. عهد باستان دوره سروری ایران برجهان بوده است. حضور ایران در بالاترین سطح سیاست بین ملل موجود آن زمان و کنترل بر بخشهای بزرگی ار جهان متمدن آن روز، در سایه قدرت فائقه نظامی  و برخوردار بودن از بزرگترین بروکراسی و همینطور بیشترین دانشمندان و دانشگاهها، بالاترین سطح خودآگاهی ملی تاریخی ما را رقم زده است. آن خودآگاهی سرمنشائی بسیار قوی برای ایرانیان بود تا احساس هویت خود را بیش از هزار و سیصد سال با خود به همراه بکشند و همواره درست یا نادرست خود را جزو ملتهای مهم و مطرح جهان تصور کنند(یک چیزی تو این مایه که از اسب افتاده ایم، از اصل که نیافتاده ایم). هر چند این احساس هویت سهم کمتری از آن خودآگاهی را به همراه داشت اما همواره عاملی برای بازیابی تمامیت ارضی و نیز احساس شخصیت همیشگی این ملت و سربرآوردن دوباره آن در عرصه بین المللی شد. اما قطعا همیشه آینده ادامه گذشته نیست. دنیا عوض شده است. آن خودآگاهی اگر تجدید نشود و سرمنشا هویتی نوزاده نشود، لزوما مفهومی به نام ایران در این خاک تداوم نخواهد یافت. امید است که تحولات بوجود آمده در سالهای اخیر سر منشا این نوزایش هویت، متاثر از خودآگاهی بوجود آمده باشند.